دیابت و بیماری‌های دهان و دندان

در افراد مبتلابه دیابت که وضعیت کنترل قند خون مناسبی ندارند، ریسک ابتلا به بیماری‌های دهان و دندان افزایش می‌یابد. میزان گلوکز بالا در بزاق به همراه خشکی دهان در این افراد زمینه را برای افزایش باکتری‌های داخل حفره دهان فراهم کرده و این باکتری‌ها باعث تشکیل لایه ‌نازک و چسبنده‌ای به نام پلاک بر روی سطح لثه و دندان می‌شوند. پلاک‌ها مهم‌ترین عامل در ایجاد پوسیدگی دندان، التهاب لثه و عفونت آن می‌باشند. از طرفی در هنگام التهاب و عفونت کاهش حساسیت به انسولین و بدتر شدن وضعیت کنترل قند خون‌دیده می‌شود که همین امر می‌تواند سبب طولانی شدن مدت درمان و پیشرفت بیماری شود؛ بنابراین برای پیشگیری و درمان بیماری‌های دهان و دندان لازم است علاوه بر کنترل قند خون، پلاک‌های ایجادشده از روی سطح دندان و لثه برداشته شوند. مسواک زدن دندان‌ها روزی ۲ بار، استفاده از نخ دندان روزی ۱ بار و رعایت بهداشت دهان و دندان روش‌های ساده‌ای برای حذف پلاک‌ها هستند. گاهی اوقات میزان پلاک‌ها و چسبندگی آن‌ها به شکلی است که به‌وسیله مسواک زدن و نخ دندان برطرف نمی‌شوند و برای حذف آن‌ها نیاز به مراجعه به دندانپزشک و انجام اقدامات درمانی است. جالب است که جرم‌گیری و برداشتن پلاک‌ها از سطح دندان می‌تواند حتی در پایین آوردن هموگلوبین A1c یا همان قند خون سه ماهه مؤثر باشد.

تعدادی از مطالعات نشان داده‌اند که افراد دیابتی مبتلابه بیماری‌های لثه ریسک بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی رادارند. البته مطالعات بیشتری در حال بررسی اثر بیماری‌های لثه بر روی سلامت قلب است.

افراد دیابتی در زمان مراجعه به دندانپزشک چه نکاتی را رعایت کنند؟

• قبل از انجام اقدامات درمانی با دندانپزشک خود در مورد ابتلا به دیابت، مدت آن، وضعیت کنترل قند خون، داروهای مصرفی مخصوصاً داروهای که احتمال افت قند بیشتری رادارند مانند انسولین و یا سولفونیل‌اوره‌ها صحبت کنید.
• با توجه به شرایط کنترل قند خون، بیماری و اقداماتی که قرار است برای شما انجام شود ممکن است نیاز به تغییر دارو داشته باشید.
• اگر مبتلابه بیماری‌های دهان و لثه هستید، کنترل قند خون سخت‌تر خواهد بود اما کنترل قند خون در این شرایط می‌تواند به درمان و بهبود کمک کند.
• قبل از جراحی و یا اقدامات درمانی، قند خون را کنترل کرده و به محدوده هدف برسانید. درصورتی‌که قند خون کنترل نباشد، ترمیم زخم و بافت به تأخیر افتاده و احتمال عفونت افزایش می‌یابد.
• ممکن است به‌منظور پیشگیری از عفونت، نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک زیر نظر پزشک متخصص قبل از جراحی و یا اقدامات درمانی داشته باشید.
• اگر اقدامات درمانی بر روی دندان و یا لثه انجام داده‌اید و بعد از یک مدت طولانی بهبودی حاصل نشده است با پزشک غدد و دندانپزشک خود مشورت کنید.
• ممکن است با توجه به نوع جراحی انجام‌شده نیاز به رژیم حاوی غذاهای مایع و نرم باشد.

بیماری‌های شایع دهان و دندان در دیابت

تحقیقات نشان داده‌اند که بیماری‌های دهان و دندان در افراد مبتلابه دیابت بسیار شایع است. از شایع‌ترین بیماری‌های دهان و دندان در افراد دیابتی می‌توان به التهاب یا عفونت لثه، پوسیدگی دندان، برفک یا عفونت قارچی کاندیدیازیس، خشکی دهان یا گزروستومیا، زخم‌های دهانی و ضایعات پوستی دردهان، نقص عملکرد غدد بزاقی و یا حس چشایی، حساس شدن دندان‌ها به تغییرات دما (مثل گرما و سرما) اشاره نمود. در اینجا در مورد پوسیدگی دندان، خشکی دهان، برفک و بیماری‌های لثه می‌پردازیم.

پوسیدگی دندان

زمانیکه نشاسته و قند موجود در غذاها و نوشیدنی‌ها با باکتری‌های ساکن دردهان تماس پیدا کنند، این باکتری‌ها تشکیل پلاک می دهند. پلاک مانند یک‌لایه روی دندان قرار می‌گیرد و اسیدهای موجود در آن منجر به پوسیدگی دندان می‌شوند. در قند خون بالا به دلیل بالا بودن میزان قند موجود در بزاق، احتمال تشکیل پلاک و پوسیدگی دندان نیز افزایش می‌‌یابد.

خشکی دهان یا گزروستومیا

در افراد مبتلابه دیابت به دلیل کاهش ترشح بزاق و یا مصرف برخی از داروها و یا وجود برفک ممکن است خشکی دهان مشاهده شود. خشکی دهان علاوه بر حس ناخوشایند می‌تواند سبب بوی بددهان، درد در گلو و زبان، ایجاد مشکلاتی در بلع، جویدن و خوردن غذا شود. در افراد مبتلابه دیابت که از دندان مصنوعی استفاده می‌کنند در صورت خشکی دهان، دندان‌ها فیت و به شکل مناسب در جای خود قرار نمی‌گیرند و می‌تواند منجر به زخم دهان شود که در صورت عدم کنترل قند خون، ‌ترمیم این زخم‌ها نیز سخت‌تر می‌شود. مصرف بیشتر مایعات و استفاده از آدامس‌های بدون قند می‌تواند به کاهش خشکی دهان کمک کند.

برفک یا عفونت قارچی کاندیدیازیس

در افراد مبتلابه دیابت تغییرات بزاق شامل افزایش میزان گلوکز و کاهش جریان آن، محیط جذابی را برای عفونت‌های قارچی فراهم می‌کند برفک شایع‌ترین نوع عفونت قارچی دهان است که در ایجاد خشکی دهان نیز تأثیرگذار است. احتمال بروز و پیشرفت برفک در افراد مبتلابه دیابت که وضعیت کنترل قند نامطلوبی دارند، افرادی که از دندان مصنوعی استفاده می‌کنند و یا طیف وسیعی از آنتی‌بیوتیک‌ها را استفاده می کنند، بیشتر است. برفک به‌صورت زخم‌های سفید یا قرمزرنگ، قرمزی زبان، وجود ترک‌های بر روی پوست گوشه لب ظاهرشده که گاهی همراه با سوزش و درد است.

در صورت بروز برفک کنترل قند خون، اجتناب از استعمال سیگار و در صورت نیاز مصرف داروهای ضد قارچ زیر نظر پزشک الزامی است. اگر از دندان مصنوعی استفاده می‌کنید برفک می‌تواند به دندان‌ها متصل شود و نیاز است که روزانه آن‌ها را تمیز کنید و حتی ممکن است که آن‌ها توسط دندانپزشک پاک‌سازی شوند.

بیماری‌های لثه

بیماری‌های لثه به‌عنوان ششمین عارضه ناشی از دیابت در نظر گرفته‌شده‌اند. بیماری های لثه بر اساس شدت پیشرفت آن‌ها به سه دسته تقسیم می‌شوند:

• التهاب لثه یا Gingivitis: التهاب لثه، یک التهاب برگشت‌پذیر و قابل درمان است که ممکن است به همراه عفونت لثه باشد. التهاب، تورم، قرمزی و حساسیت لثه از علائم آن است که می‌تواند سبب خونریزی در زمان استفاده از مسواک یا نخ دندان شود. قند خون بالا، بهداشت ضعیف دهان و دندان، پلاک ها و استعمال دخانیات از عوامل مهم در ایجاد التهاب لثه هستند. در قند خون بالا، میزان قند موجود در بزاق نیز افزایش می‌یابد که منجر به افزایش رشد باکتری‌های حفره دهانی و در نتیجه پلاک می شود که اگر این افزایش پلاک همراه با بهداشت ضعیف دهان و دندان باشد می تواند سبب افزایش ریسک التهاب لثه شود. از طرفی مصرف سیگار می‌تواند سبب کاهش خون‌رسانی به لثه‌ها شود و می‌تواند سبب ایجاد التهاب لثه و پیشرفت بیماری‌های شدیدتر در آن شود.
• پریودنتیت خفیف یا عفونت خفیف لثه: در صورت عدم درمان و پیشرفت التهاب لثه، پریودنتیت و یا عفونت لثه ایجاد می‌شود که می‌تواند همراه با زخم و نکروز حاد باشد. التهاب لثه همراه با زخم و نکروز حاد حالت شدید اما ناشایع است و دارای علامت‌های مانند خونریزی از لثه، زخم، طعم فلزی دردهان، سختی در بلع و صحبت کردن و حتی تب است. تبدیل التهاب لثه به پریودنتیت در افراد باسابقه بیماری‌های لثه و یا افراد با وضعیت نامناسب بهداشت دهان و دندان و یا در افراد با قند خون کنترل نشده شایع است.

پریودنتیت شدید یا عفونت شدید لثه: پیشرفته‌ترین وضعیت بیماری‌های لثه است که در این شرایط ممکن است عفونت لثه حتی بر روی بافت آن و استخوان‌های حمایت‌کننده از دندان‌ها تأثیر گذارد و منجر به از بین رفتن بافت و استخوان اطراف دندان شود. قند خون بالا در طولانی مدت می‌تواند سبب پیشرفت بیماری‌های لثه و یا وخیم‌تر شدن شرایط شود اما حفظ قند خود در محدوده نرمال می‌تواند احتمال پیشرفت عفونت را کاهش دهد.

نشانه‌های بیماری لثه که در صورت مشاهده بایستی حتماً به دندانپزشک مراجعه کنید:

• خونریزی از لثه‌ها در زمان مسواک زدن، استفاده از نخ دندان و یا خوردن غذا
• درد و تورم لثه‌ها
• بوی بددهان
• افتادن یا شل شدن دندان‌های دائمی
• تغییر در فیت بودن دندان‌های مصنوعی
• تحلیل رفتن لثه
• پلاک‌های سفید شیری یا زردرنگ در بین یا روی دندان‌ها

اگر هر یک از این علائم رادارید زودتر به دندانپزشک مراجعه کنید، درمان سریع می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کنید. حفظ قند خون در محدوده نرمال، رعایت بهداشت دهان و دندان، حذف پلاک‌های ایجادشده، عدم مصرف دخانیات به همراه ویزیت منظم دندانپزشکی می تواند در پیشگیری و درمان بیماری های دهان و دندان موثر باشد.

۷ نکته مهم در بهداشت دهان و دندان در افراد مبتلابه دیابت

رعایت بهداشت دهان و دندان در افراد دیابتی نقش بسیار موثری در کاهش ریسک بیماری های دهان و دندان و حتی درمان این بیماری ها دارد. از طرفی سلامت دهان و دندان برروی کنترل قند خون هم تاثیر گذار است. برای رعایت بهداشت دهان و دندان به این نکات توجه کنید:

1. برنامه غذایی متعادل: رعایت برنامه غذایی متعادل، کاهش دفعات مصرف میان وعده‌های حاوی قند و نوشیدنی‌های حاوی کربنات می‌تواند پوسیدگی دندان را به تأخیر بی اندازد. آب تنها نوشیدنی سالمی است که در طی شب می‌توانید استفاده کنید.
2. انجام ورزش منظم
3. ترک سیگار
4. مسواک زدن: شستشویی دندانها یک با در آخر شب و یک بار در روز می تواند در سلامت دندانها موثر باشد. برای شستشوی دندانها از مسواک راحت و با پرزهای از جنس نایلون نرم و با سرگرد استفاده کنید. مدت‌ زمان مؤثر برای مسواک زدن ۲ دقیقه است و کمتر از آن تاثیری در حذف پلاک‌ها و پیشگیری از بیماری‌های دندان و لثه ندارد.
5. روزی یک‌بار از نخ دندان و یا مسواک‌های کوچک برای تمیز کردن فضای بین دندان‌ها و برداشتن پلاک‌های این ناحیه استفاده کنید. بهتر است از نخ دندان قبل از مسواک زدن استفاده کنید.
6. از خمیردندان‌های حاوی فلوراید استفاده کنید. فلوراید موجود در خمیردندان، دندان‌ها در برابر پوسیدگی مقاوم می‌کند و پوسیدگی را به تأخیر می‌اندازد. بعد از مسواک زدن بهتر است که دهانتان را با آب نشوید، باقیمانده فلوراید خمیردندان بر روی دندان می‌تواند به‌سلامت دندان‌ها کمک کند.
7. ویزیت منظم دندانپزشک هر ۶ ماه یکبار