دیابت بارداری: علائم، علت، درمان و هرآنچه باید بدانید
با علائم دیابت بارداری و روش‌های تشخیص، کنترل و درمان آن آشنا شوید. این مقاله راهنمایی کامل برای مادران دربارۀ قند بارداری است.
دیابت بارداری نوعی از دیابت است که به‌صورت ناگهانی در دوران بارداری تشخیص داده می‌شود، درحالی‌که مادر تا پیش از این دوره مبتلا به دیابت نبوده است. تشخیص زودهنگام دیابت بارداری اهمیت زیادی دارد؛ زیرا با مدیریت به‌موقع می‌توانید خطر عوارض آن بر جنین و مادر را کاهش دهید.
علت دیابت بارداری
در دوران بارداری، برای تأمین انرژی مادر و رشد جنین، تغییرات هورمونی و افزایش وزن اتفاق می‌افتد. این تغییرات باعث افزایش نیاز بدن به انسولین می‌شود و درصورتی‌که تولید انسولین کافی نباشد، قند خون افزایش می‌یابد و درنتیجه دیابت بارداری ایجاد می‌شود.
عواملی که احتمال ابتلا به دیابت بارداری را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- پدر، مادر، خواهر یا برادر مبتلا به دیابت نوع دو
- سن 25 سال یا بیشتر
- اضافه‌وزن یا چاقی (شاخص تودۀ بدنی ۲۵ یا بیشتر)
- سابقۀ ابتلا به دیابت بارداری در بارداری‌های پیشین
- سابقۀ زایمان نوزاد با وزن بیشتر از 4 کیلوگرم
- ابتلا به دیابت پنهان یا پیش‌دیابت
- سابقۀ سندروم تخمدان پلی‌کیستیک
- بالا بودن چربی خون (HDL کمتر از 45 یا تری‌گلیسیرید بالای 125)
اگر باردار هستید و یک یا چند مورد از این عوامل خطر را دارید، با پزشک خود مشورت کنید.
علائم دیابت بارداری
مادران مبتلا به دیابت بارداری، معمولاً هیچ علامتی ندارند و تنها راه تشخیص آن غربالگری است؛ اما به‌طورکلی علائم قند خون بالا به شرح زیر است:
- تشنگی شدید
- تکرر ادرار
- خشکی دهان
- خستگی زیاد
- تاری دید
تشخیص دیابت بارداری
قند خون در هر مرحله از بارداری می‌تواند افزایش یابد. اما معمولاً در سه‌ماهۀ سوم شایع‌تر است. بنابراین، چه علائم دیابت بارداری را داشته باشید چه نداشته باشید، آزمایش‌های غربالگری دیابت بارداری باید بین هفتۀ 24 تا 28 بارداری انجام شود. همچنین، مادرانی که در معرض خطر بیشتری هستند، بهتر است پیش از هفتۀ 15 بارداری غربالگری شوند.
برای تشخیص دیابت بارداری از آزمایش قند خون استفاده می‌شود که در چند مرحله انجام می‌شود. برای انجام این آزمایش، بعد از مصرف مقدار مشخص گلوکز، قند خون در دو نوبت، ۱ ساعت و ۲ ساعت بعد از خوردن گلوکز اندازه‌گیری می‌شود و پزشک نتایج را بررسی می‌کند.
تأثیر دیابت بارداری بر مادر و جنین
درصورتی‌که مادر در دورۀ بارداری قند خون بالا داشته باشد و دیابت بارداری کنترل و درمان نشود، می‌تواند اثرات منفی بر سلامت مادر و جنین داشته باشد. این عوارض عبارتند از:
- مسمومیت بارداری (پره‌اکلامپسی)
- سقط جنین
- زایمان سخت‌تر
- مرده‌زایی
- وزن بالای نوزاد هنگام تولد (ماکروزومی)
- افزایش احتمال افت قند خون نوزاد بلافاصله پس از تولد
- افزایش احتمال چاقی نوزاد و ابتلای او به دیابت نوع دو در آینده
کنترل دیابت بارداری
با توجه به حساسیت دوران بارداری، ابتلا به دیابت بارداری می‌تواند نگرانی‌هایی ایجاد کند. بااین‌حال دیابت بارداری در بیشتر موارد با اصلاح تغذیه و فعالیت بدنی قابل‌کنترل است. همچنین حمایت متخصصان و یادگیری روش‌های کنترل قند خون در بارداری می‌تواند به مادر کمک کند تا با این چالش کنار بیاید و بارداری موفقی را پشت سر بگذارد. در ادامه راهکارهایی را برای کنترل دیابت دیابت بارداری بررسی می‌کنیم.
تغذیه در دیابت بارداری
یکی از اصول کنترل قند خون، رعایت برنامۀ غذایی اصولی و سالم است. توصیه می‌کنیم برای دریافت برنامۀ غذایی مناسب، به مشاور تغذیه‌ای که با مدیریت دیابت بارداری آشناست مراجعه کنید.
توصیه‌های کلی تغذیه در دیابت بارداری این‌هاست:
- مصرف شیرینی‌ها را محدود کنید
- در برنامۀ غذایی خود از تمام گروه‌های پایۀ غذایی با رعایت تعادل استفاده کنید
- منابع فیبر یعنی سبزی‌ها، میوه‌ها، حبوبات، نان و غلات کامل را به مقدار کافی در برنامۀ غذایی خود جای دهید
ورزش در دیابت بارداری
ورزش و فعالیت بدنی کافی می‌تواند به کنترل بهتر قند خون و وزن‌گیری مناسب کمک کند. مناسب‌ترین ورزش برای دوران بارداری پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری است و در این دوره باید از انجام ورزش‌هایی که در آن‌ها احتمال ضربه به شکم، سقوط از ارتفاع یا زمین خوردن وجود دارد، اجتناب کنید. توصیه می‌کنیم در طول هفته حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی داشته باشید.
توجه داشته باشید، درصورتی‌که پزشک برای شما تشخیص استراحت مطلق دهد، مجاز به ورزش کردن نیستید، زیرا برای سلامت شما و جنین خطراتی به همراه دارد؛ پس حتماً دربارۀ امکان، نوع و میزان ورزش در دورۀ بارداری با پزشک خود مشورت کنید.
کنترل قند خون در دوران بارداری
چهار نکتۀ مهم برای کنترل قند خون در دوران بارداری این‌هاست:
- برای مدیریت قند خون، یک دستگاه معتبر تست قند تهیه کنید
- روش صحیح اندازه‌گیری قند خون را آموزش ببینید
- دربارۀ تعداد دفعات تست قند در روز با پزشک خود مشورت کنید
زمان‌های مناسب برای اندازه‌گیری قند خون را بشناسید:
- قند خون ناشتا (بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب و قبل از صبحانه)
- پیش از وعده‌های غذایی اصلی (قبل از ناهار و شام)
- ۱ یا 2 ساعت بعد از وعدۀ غذایی اصلی (صبحانه، ناهار، شام)
اندازه‌گیری کتون در ادرار
کتون زمانی در بدن تولید می‌شود که سلول‌ها برای تأمین انرژی خود به‌جای قند غذا، از ذخیرۀ چربی بدن استفاده کنند. نتیجۀ مصرف چربی به‌جای قند، تولید کتون و آزاد شدن آن در خون است. وجود کتون در خون مادر می‌تواند بر رشد مغزی جنین اثرات منفی و جبران‌ناپذیری داشته باشد بنابراین گاهی نیاز است میزان کتون در ادرار خود را اندازه‌گیری کنید.
درمان دیابت بارداری
هدف از کنترل و درمان دیابت بارداری حفظ قند خون مادر در محدودۀ طبیعی، وزن‌گیری مناسب مادر، رشد مطلوب جنین و کاهش عوارض قند خون بالا در مادر و جنین است. در بیشتر موارد، با اصلاح سبک زندگی (تغذیه، فعالیت بدنی و…) دیابت بارداری قابل‌کنترل است اما در بعضی موارد ممکن است فرد نیاز به مصرف قرص یا تزریق انسولین در دوران بارداری داشته باشد. نوع دارو به تجویز پزشک است و بستگی به وضعیت قند خون مادر و عوامل دیگری دارد.
مراقبت‌های پس از زایمان در مادر مبتلا به دیابت بارداری
دیابت بارداری معمولا پس از زایمان بهبود پیدا می‌کند و قند خون بدون نیاز به دارو به محدودۀ طبیعی برمی‌گردد. اما قند خونِ ۵ تا ۱۰ درصد مادران، پس از زایمان هم بالاست و نیاز به ادامۀ درمان دارند. بنابراین برای اطمینان از بهبود قند خون پس از زایمان لازم است اقدامات زیر را انجام دهید.
شیردهی پس از دیابت بارداری
شیردهی یکی از راهکارهای مؤثر برای بهبود سلامت مادر پس از دیابت بارداری است. شیردهی می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع دو را در سال‌های بعد برای مادر کاهش دهد و به تنظیم قند خون مادر کمک کند و حتی مزایای بلندمدتی برای نوزاد داشته باشد. توصیه می‌کنیم در صورت امکان، نوزاد خود را تا شش ماهگی با شیر خود تغذیه کنید، مگر آن‌که پزشک توصیۀ دیگری داشته باشد.
انجام آزمایش قند خون به‌منظور غربالگری دیابت
خانم‌های مبتلا به دیابت بارداری لازم است برای بررسی وضعیت قند خون، 4 تا 12 هفته پس از زایمان آزمایش‌های لازم را انجام دهند. همچنین این افراد مستعد ابتلا به دیابت نوع دو در سال‌های آینده هستند. بنابراین لازم است هر 3 سال یک‌بار ازنظر ابتلا به دیابت بررسی شوند.
اصلاح سبک زندگی برای پیشگیری از دیابت نوع دو
در این افراد برای پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع دو، اصلاح سبک زندگی توصیه می‌شود. پیروی از برنامۀ غذایی مناسب، افزایش فعالیت بدنی، مدیریت استرس و داشتن وزن مناسب، همگی در داشتن سبک زندگی سالم مؤثر است.
در آخر
دیابت بارداری با وجود پیچیدگی‌هایی که دارد، قابل مدیریت است. شناخت علائم دیابت بارداری، غربالگری به‌موقع، رعایت تغذیۀ سالم، فعالیت بدنی مناسب و پیروی از توصیه‌های پزشکی، کلیدهای اصلی عبور سالم از این مرحله هستند. با اقدامات به‌موقع نه‌تنها می‌توان سلامت مادر و جنین را تضمین کرد، بلکه می‌توان احتمال ابتلا به دیابت نوع دو در آینده را هم کاهش داد.
