داروهای خوراکی دیابت - انواع، اثرات و عوارض جانبی

داروهای خوراکی نسل اول: پایه‌ای برای درمان

سولفونیل اوره‌ها:

• مثال: گِلی‌بن‌کلامید، گلی‌کِلازید
• اثر: تحریک لوزالمعده و افزایش ترشح انسولین
• نحوۀ مصرف: با فاصلۀ 20 تا 30 دقیقه پیش از آن وعده غذایی که پزشک تعیین کرده است.
• نکتۀ مهم: به‌دلیل احتمال افت قند خون با مصرف این دسته از داروهای دیابت نوع دو، تشخیص به‌موقع و درمان افت قند خون بسیار مهم است.

گاهی فرم آهسته‌رهش این دارو تجویز می‌شود. در این صورت معمولاً یک بار در روز به‌همراه صبحانه توصیه می‌شود و نباید قرص نصف و دو بار در روز استفاده شود

بی‌گوانیدها:

• مثال: مِتفورمین
• اثر: کاهش مقاومت به انسولین در بدن، مهار تولید و آزادشدن قند از کبد
• نحوۀ مصرف: بهتر است همراه یا بعد از وعدۀ اصلی غذا استفاده شوند. زیرا برخی افراد در چند هفتۀ اول، با مصرف این دارو دچار مشکلات گوارشی مانند حالت تهوع و دل‌درد می‌شوند.
• نکات مهم:
  • قبل از انجام سی‌تی‌اسکن یا جراحی از پزشکتان بپرسید لازم است این دارو را قطع کنید یا خیر.
  • مصرف طولانی‌مدت قرص‌های این دسته ممکن است باعث کمبود ویتامین ب۱۲ شود که با مشورت پزشک، می‌توانید مکمل ویتامین ب۱۲ مصرف کنید.

گاهی این دارو به فرم آهسته‌رهش تجویز می‌شود. در این صورت معمولاً یک بار در روز همراه شام توصیه می‌شود.

مِگلیتینیدها:

• مثال: رِپاگلینید
• اثر: تحریک لوزالمعده و افزایش ترشح انسولین
• نحوۀ مصرف: 15 دقیقه قبل از آن وعدۀ غذایی که پزشک تعیین کرده است.
• نکتۀ مهم: احتمال افت قند خون با مصرف این دستۀ دارویی نسبت به سولفونیل ‌اوره‌ها کمتر است. اما درصورت حذف وعدۀ غذایی، برای پیشگیری از افت قند خون، با نظر پزشک دوز داروی آن وعده را حذف کنید و دوز بعدی را هم دو برابر نکنید.

تیازولیدیندیون‌ها:

• مثال: پیوگلیتازون
• اثر: کاهش مقاومت به انسولین
• نحوۀ مصرف: روزانه در یک ساعت مشخص
• نکات مهم:
  • مصرف این دسته از داروهای دیابت نوع دو به وعده‌های غذایی ارتباطی ندارد و با حذف وعدۀ غذایی نیازی به حذف دوز دارو نیست.
  • مصرف این دارو می‌تواند با تجمع آب در بدن و افزایش وزن همراه باشد. اگر دچار بیماری قلبی‌عروقی مخصوصاً نارسایی احتقانی قلب هستید، حتماً دربارۀ مصرف این دارو با پزشک خود مشورت کنید.

داروهای خوراکی نسل جدید: هدفمندتر و مؤثرتر

مهارکننده‌های دی پپتیدیل پپتیداز-4 (DPP-4):

• مثال: سیتاگلیپتین، لیناگلیپتین
• اثر: بهبود مقدار انسولین بعد از وعدۀ غذایی
• نحوۀ مصرف: روزانه در یک ساعت مشخص
• نکات مهم:
  • مصرف این دارو به وعده‌های غذایی ارتباطی ندارد و با حذف وعدۀ غذایی نیازی به حذف دوز دارو نیست.
  • عوارض جانبی این داروها معمولاً خفیف است. اگر با مصرف این گروه دارویی علائمی مثل درد معده‌ای که به پشت تیر می‌کشد، استفراغ و تهوع داشتید، مصرف دارو را قطع کنید و با پزشک خود مشورت کنید.

مهارکننده‌های بازجذب‌کنندۀ سدیم-گلوکز 2 (SGLT2):

• مثال: اِمپاگلیفلوزین، داپاگلیفلوزین
• اثر: جلوگیری از بازجذب گلوکز در کلیه‌ها، دفع گلوکز از طریق ادرار و درنتیجه کاهش قند خون
• نحوۀ مصرف: صبح‌ها در یک ساعت مشخص
• نکات مهم:
  • مصرف این دارو به وعده‌های غذایی ارتباطی ندارد و با حذف وعدۀ غذایی نیازی به حذف دوز دارو نیست.
  • علاوه بر کاهش قند، می‌توانند به کاهش فشارخون و کاهش خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی هم کمک کنند.
  • در هفته‌های اول شروع، احتمال تکرر ادرار وجود دارد که به مرور کاهش می‌یابد.
  • احتمال بروز عفونت‌های دستگاه تناسلي بانوان با مصرف این دارو افزایش می‌یابد؛ پس اگر از این دارو استفاده می‌کنید باید توجه ویژه‌ای به نکات بهداشتی داشته باشید.
  • توصیه می‌شود در بیماری‌هایی که به‌طور خاص با تب و عفونت همراه هستند، با مشورت پزشک مصرف این دارو را قطع کنید.

داروهای ترکیبی دیابت: راهکاری نوین برای کنترل قند خون

داروهای ترکیبی دیابت، ترکیبی از دو یا چند داروی مؤثر در کنترل قند خون هستند که به‌صورت هم‌زمان بر مکانیسم‌های مختلف اثر می‌گذارند.

چرا از داروهای ترکیبی استفاده می‌شود؟

کنترل قند خون با داروهای ترکیبی دو دلیل دارد:

1. اثربخشی بیشتر: ترکیب داروها، اثر هم‌افزایی دارد و به کنترل بهتر قند خون کمک می‌کند.
2. افزایش انطباق بیمار با درمان: کاهش تعداد قرص‌هایی که درطول روز باید مصرف کنید، باعث می‌شود راحت‌تر با درمان فرایند درمان کنار بیاید.

نمونه‌هایی از داروهای ترکیبی دیابت نوع دو

ترکیب متفورمین با سولفونیل اوره:

• مثال: متفورمین+گلی‌بن کلامید
• اثر: متفورمین به کاهش مقاومت به انسولین کمک می‌کند و گلی‌بن کلامید ترشح انسولین را افزایش می‌دهد.
• نکته: این ترکیب بعد از ساخته شدن نسل جدید داروهای ترکیبی دیابت کمتر استفاده می‌شود.

ترکیب متفورمین با مهارکننده‌های دی‌پپتیدیل پپتیداز:

• مثال:
  • متفورمین+سیتاگلیپتین
  • متفورمین + لیناگلیپتین
• اثر: کاهش مقاومت به انسولین، کاهش تولید گلوکز از کبد و بهبود سطح انسولین بعد از وعده غذایی

ترکیب متفورمین با مهارکننده‌های بازجذب کنندۀ سدیم-گلوکز2:

• مثال:
  • متفورمین + امپاگلیفلوزین
  • متفورمین + داپاگلیفلوزین
• اثر: کاهش مقاومت به انسولین، کاهش تولید گلوکز از کبد، کاهش قند خون با دفع قند از طریق ادرار
• نکته: به‌خاطر وجود مهارکننده‌های بازجذب کنندۀ سدیم-گلوکز2، در کاهش فشارخون و خطر بیماری‌های قلبی عروقی هم مؤثر است.

ترکیب دو داروی نسل جدید: لیناگلیپتین و امپاگلیفلوزین:

• اثر: بهبود سطح انسولین بعد از وعدۀ غذایی و افزایش دفع قند از طریق ادرار

ترکیب سه داروی متفورمین، امپاگلیفلوزین و لیناگلیپتین:

• اثر: کاهش مقاومت به انسولین،کاهش آزاد شدن قند از کبد، بهبود سطح انسولین بعد از وعدۀ غذایی و افزایش دفع قند از طریق ادرار.

نکات مهم در مصرف انواع خوراکی داروهای دیابت نوع دو

• رعایت دقیق دستورات پزشک: مصرف منظم داروها به مقدار تجویز شده بسیار مهم است.
• اندازه‌گیری منظم قند: با استفاده از دستگاه قند خون خانگی یا سنسور پایش مداوم قند، قندتان را مرتب اندازه بگیرید و نتایج را با پزشکتان در میان بگذارید.
• پیگیری منظم: مرتب به پزشک مراجعه کنید تا پیشرفت بیماری و اثربخشی درمان را ارزیابی کند.
• تغذیۀ سالم و فعالیت بدنی منظم: علاوه‌بر مصرف دارو، رعایت رژیم غذایی سالم و داشتن فعالیت بدنی منظم برای کنترل قند خون ضروری است. برای آموختن شیوۀ تغذیۀ سالم می‌توانید در کلاس‌های آموزشی گابریک شرکت کنید.