مقاومت به انسولین چیست و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟

انسولین، کلید ورود گلوکز به سلول‌ها

عملکرد انسولین را می‌توان به یک کلید تشبیه کرد که کمک می‌کند درب سلول‌های بدن برای ورود قند ساده (گلوکز) باز شود، قند بعد از ورود به داخل سلول تبدیل به انرژی شود و برای فعالیت‌های سلول مثل رشد، ترمیم و انجام وظایف خاص هر سلول استفاده شود. در شرایطی که سلول نیاز به انرژی بیشتر ندارد، قندهای اضافه برای استفاده‌های بعدی در سلول‌ها ذخیره می‌شود؛ به‌خصوص در سلول‌های ماهیچه‌ای، کبد و بافت چربی. در بعضی افراد، سلول‌های بدن به پیام‌های انسولین برای مصرف یا ذخیره شدن قند خون، به‌اندازۀ کافی پاسخ نمی‌دهند و قند، در خون انباشته می‌شود. به این شرایط مقاومت به انسولین می‌گوییم. مقاومت به انسولین یک مشکل جدی سلامتی است که می‌تواند منجر به پیش‌دیابت و در مراحل پیشرفته منجر به دیابت نوع دو شود.

علت مقاومت به انسولین

علت دقیق مقاومت به انسولین هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است و دانشمندان درحال تحقیق دربارۀ این موضوع هستند. تا‌کنون چندین عامل که در روند ایجاد مقاومت به انسولین دخیل هستند شناسایی شده‌اند که بعضی از آن‌ها با سبک زندگی ناسالم در ارتباط هستند. ازجمله عوامل ایجادکنندۀ مقاومت به انسولین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ژنتیک
• افزایش سن
• کم‌تحرکی
• اضافه‌وزن و چاقی (به‌خصوص چاقی شکمی)

علائم مقاومت به انسولین

متاسفانه، مقاومت به انسولین در مراحل اولیه اغلب بدون علامت است و افراد ممکن است تا زمانی که عوارض جدی‌تری مانند دیابت نوع دو بروز کند، متوجه آن نشوند. بعضی از علائم شایع مقاومت به انسولین زمانی که باعث بالا رفتن قند خون به مدت طولانی شده باشد عبارت‌اند از:

• خستگی مزمن: یکی از شایع‌ترین علائم مقاومت به انسولین است. حتی با استراحت کافی، احساس خستگی و بی‌حالی از بین نمی‌رود
• تشنگی مفرط: به‌دلیل افزایش قند خون، بدن سعی می‌کند با افزایش تشنگی باعث نوشیدن آب بیشتر شود که ادرار بیشتری تولید شود و مقداری از قند اضافی از طریق ادرار دفع شود.
• تکرر ادرار: در قند خون بالا، کلیه‌ها قابلیت دفع قند با تولید ادرار بیشتر را پیدا می‌کنند. از سوی دیگر، به‌دلیل افزایش تشنگی، نوشیدن آب بیشتر می‌شود و درکل، فرد مجبور می‌شود به دفعات بیشتری به دستشویی برود.
• تاری دید: افزایش قند خون می‌تواند به عدسی چشم آسیب برساند و باعث تاری دید شود.
• کاهش وزن: گاهی مقاومت به انسولین با کاهش وزن همراه است. این کاهش وزن بدون انجام ورزش یا گرفتن رژیم غذایی لاغری اتفاق می‌افتد.
• تیره‌شدن پوست در برخی نواحی: این عارضه اغلب در ناحیۀ گردن، زیر بغل و کشالۀ ران به‌صورت لکه‌های تیره‌رنگ دیده می‌شود.
• افزایش موهای زائد: افزایش موهای زائد در صورت، شکم و ران‌ها، به‌ویژه در زنان، می‌تواند یکی از علائم مقاومت به انسولین باشد.

تشخیص مقاومت به انسولین

برای تشخیص مقاومت به انسولین لازم است به پزشک مراجعه کنید. تجمع چربی داخل و اطراف کبد و پانکراس، اختلال در چربی خون، کلسترول بالا، چاقی و اضافه‌وزن از نشانه‌هایی است که در تشخیص مقاومت به انسولین به پزشک کمک می‌کند. پزشک با بررسی سوابق خانوادگی، اندازه‌گیری وزن و فشار‌خون، معاینات فیزیکی و آزمایش‌ها، مقاومت به انسولین را تشخیص می‌دهد. بعضی از آزمایش‌های تشخیص مقاومت به انسولین عبارت‌اند از:

• آزمایش قند خون ناشتا
• آزمایش تحمل گلوکز خوراکی
• آزمایش میزان انسولین خون
• آزمایش هُما آی‌آر (HOMA-IR) (این آزمایش با استفاده از نتایج آزمایش قند خون ناشتا و انسولین، میزان مقاومت به انسولین را به‌صورت عددی محاسبه می‌کند)

عوارض مقاومت به انسولین

انسولین نقش‌های گوناگونی در بدن دارد. بنابراین وجود مقاومت به انسولین باعث ایجاد و بروز بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت نوع دو می‌شود. دیابت نوع دو به این صورت ایجاد می‌شود که در مرحلۀ پیش‌دیابت، لوزالمعده برای جبران مقاومت ایجادشده در سلول‌ها، مقدار بیشتری انسولین ترشح می‌کند. بااین‌حال، این افزایش تولید انسولین نمی‌تواند به‌طور کامل افزایش قند خون را جبران کند و درنتیجه سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی باقی می‌ماند. این افزایش تولید انسولین در طولانی‌مدت می‌تواند به تخریب سلول‌های انسولین‌ساز لوزالمعده (سلول‌های بتا) منجر شود. سپس سلول‌های بتای لوزالمعده انسولین کافی تولید نمی‌کنند و درنتیجه، سطح قند خون بیشتر افزایش می‌یابد و دیابت نوع دو رخ می‌دهد.
مقاومت به انسولین همچنین با بروز بیماری‌های دیگری ازجمله دیابت بارداری (GDM)، بیماری‌های قلبی‌عروقی، بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های کبدی، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، آرتریت روماتوئید و… در ارتباط است. مقاومت به انسولین در دیابت نوع یک هم به‌علت اضافه‌وزن، کم‌تحرکی و بعضی بیماری‌های زمینه‌ای ممکن است رخ بدهد که باعث می‌شود فرد برای کنترل قند خون، به دوز انسولین تزریقی بیشتری نیاز داشته باشد. در این حالت، میانگین قند خون و هموگلوبین ای‌وان‌سی (A1C) در افراد مبتلا به دیابت نوع یک، افزایش‌ می‌یابد.
اگر مبتلا به دیابت نوع دو هستید، دریافت آموزش استاندارد مدیریت قند خون کمک می‌کند با روند پیشرفت بیماری دیابت و نیازتان به دریافت انسولین آشنا شوید. مراجعۀ به‌موقع به پزشک و شروع تزریق انسولین در صورت نیاز و تجویز متخصص، در مدیریت بهتر قند خون و پیشگیری از عوارض دیابت مؤثر است.
توجه داشته باشید که گاهی افزایش قند خون و بروز دیابت نوع دو به‌صورت تدریجی اتفاق می‌افتد و ممکن است سال‌ها بدون علامت باشد و تشخیص داده نشود. بالا بودن قند خون در طولانی‌مدت، به‌دلیل آسیب به رگ‌های خونی و اعصاب، عوارض جدی برای سلامتی به همراه دارد. بنابراین اگر به‌موقع تشخیص داده نشود و قند خون درست مدیریت نشود، چند سال بعد، عوارض دیابت بروز خواهند کرد.

راه‌های درمان مقاومت به انسولین

خوشبختانه، با تغییر سبک زندگی و در بعضی موارد استفاده از داروها، می‌توان مقاومت به انسولین و خطر ابتلا به دیابت نوع دو را کاهش داد. در ادامه برخی از روش‌های مؤثر در کاهش مقاومت به انسولین آمده است‌:

تغییر سبک زندگی

• کاهش وزن: حتی کاهش وزن اندک می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین کمک کند. تمرکز بر کاهش چربی شکمی بسیار مهم است.
• رژیم غذایی سالم: مصرف غذاهای غنی از فیبر، میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب و محدود کردن مصرف غذاهای فراوری‌شده، قندهای افزوده و چربی‌های اشباع‌شده، به بهبود کنترل قند خون و درمان مقاومت به انسولین کمک می‌کند.
• فعالیت بدنی منظم: انجام فعالیت بدنی منظم مانند پیاده‌روی، دویدن، شنا و ورزش‌های هوازی دیگر، به کاهش مقاومت به انسولین و افزایش حساسیت به انسولین کمک می‌کند.
• مدیریت استرس: استرس می‌تواند بر سطح قند خون تأثیر بگذارد؛ بنابراین، یادگیری روش‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق می‌تواند مفید باشد.

استفاده از داروها

گاهی پزشک ممکن است برای کاهش مقاومت به انسولین داروهای خاصی تجویز کند. این داروها معمولاً در کنار تغییر سبک زندگی باعث درمان مقاومت به انسولین می‌شوند.

حرف آخر

سبک زندگی ناسالم در دنیای امروزی، باعث افزایش بروز مقاومت به انسولین، دیابت و عوارض آن شده است. البته، شدت و نوع عوارض مقاومت به انسولین در افراد مختلف متفاوت است و به عوامل مختلفی مانند مدت‌زمان مقاومت به انسولین، نحوۀ کنترل قند خون و وجود سایر بیماری‌های زمینه‌ای بستگی دارد. برای پیشگیری از این عوارض و کنترل، ضروری است هفت رفتار خود مدیریتی دیابت را در پیش بگیرید تا سبک زندگی سالمی داشته باشید و زیر نظر پزشک، قند خونتان را به‌طور دقیق و منظم کنترل کنید.