علل، علائم و درمان افت قند خون (هیپوگلیسمی)
درصورتی که میزان قند خون کاهش یابد و به 70 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا کمتر برسد، وضعیتی به نام افت قند یا هیپوگِلیسِمی ایجاد می‌شود.
افت قند خون (هیپوگلیسمی)
گلوکز یا قند خون، عمده‌ترین قند موجود در خون است. قند خون منبع اصلی تأمین انرژی بدن است و از طریق هضم و جذب غذا در بدن تولید می‌شود. حفظ قند خون در محدودۀ طبیعی یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های بدن است که بسیاری از هورمون‌های بدن در آن نقش دارند.
علت ایجاد افت قند
عوامل مختلفی در افت قند نقش دارند که شناسایی این عوامل می‌تواند در پیشگیری از افت قند مؤثر باشد. در ادامه به چند مورد از این عوامل اشاره می‌کنیم.
تغذیه: کربوهیدرات مهم‌ترین مادۀ مغذی در غذاهاست که بعد از هضم و جذب به قند (گلوکز) تبدیل می‌شود و قند خون را تأمین می‌کند. هر عاملی که باعث شود دریافت یا جذب کربوهیدرات کم شود در ایجاد افت قند مؤثر است. بعضی از این عوامل عبارتند از:
- حذف وعدۀ غذایی اصلی یا میان‌وعده
- دیر شدن زمان مصرف وعدۀ اصلی یا میان‌وعده
- مصرف نکردن کربوهیدرات در وعدۀ اصلی یا میان‌وعده
- وجود مشکلات گوارشی مثل اسهال و استفراغ
ورزش: ورزش یکی از اصول کنترل قند خون و مدیریت دیابت است. البته به این شرط که به زمان، مدت، نوع ورزش و میزان قند خون در شروع و طی ورزش توجه کنید.
انسولین: انسولین هورمون اصلی در تنظیم قند خون است. افراد مبتلا به دیابت نوع یک و بعضی از افراد مبتلا به دیابت نوع دو برای کنترل قند خون نیاز به تزریق انسولین دارند. هر عاملی که باعث افزایش دریافت یا جذب انسولین شود می‌تواند در ایجاد افت قند مؤثر باشد. از این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش دریافت انسولین
- تزریق انسولین بیش از نیاز
- تزریق انسولین اشتباه، به‌عنوان‌مثال به‌جای انسولین پایه از انسولین غذایی استفاده شود یا برعکس
- تناسب نداشتن میزان کربوهیدرات مصرفی با انسولین تزریقی
- تجمع انسولین در بدن
- افزایش سرعت جذب انسولین
- ماساژ یا گرم کردن محل تزریق
- حمام گرم بعد از تزریق انسولین
- تزریق عضلانی انسولین
- مصرف الکل و بعضی از داروها
چه مواقعی افت قند ایجاد می‌شود؟
افت قند می‌تواند در هر زمان یا هر مکانی اتفاق بیفتد و وقوع آن به علت‌های ایجادکنندۀ آن مرتبط است؛ اما نکتۀ قابل توجه این است که فرد دیابتی لازم است دفعات افت قند را کاهش دهد و از افت قند در زمان‌های خاص مثل زمان رانندگی، خواب، ورزش یا انجام فعالیت‌های پرریسک پیشگیری کند.
علائم افت قند خون چیست؟
افت قند، علائم متنوعی دارد از این علائم می‌توان به رنگ‌پریدگی، تعریق بیش‌ازحد، تپش قلب، لرزش دست، تغییر رفتار، تمرکز نداشتن، اختلال در تکلم، خواب‌آلودگی، تشنج یا کما اشاره کرد. البته بعضی مواقع ممکن است افت قند علامتی نداشته باشد. درهرصورت نیاز است که افت قند به شکل سریع و صحیح درمان شود.
انواع افت قند
افت قند نیمه‌شب، افت قند بدون علامت و افت قند شدید از انواع افت قند هستند که در همۀ این شرایط قند خون به 70 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا کمتر از آن می‌رسد و لازم است هرچه سریع‌تر افت قند به روش صحیح درمان شود.
درمان صحیح و سریع افت قند
افت قند یکی از مهم‌ترین موقعیت‌های اورژانسی در دیابت است که نیاز به درمان سریع و صحیح دارد. برای درمان افت قند ابتدا باید از وجود افت قند مطمئن شد. بنابراین با مشاهدۀ علائم افت قند لازم است قند خون اندازه‌گیری شود. درصورتی‌که قند خون 70 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا کمتر باشد (چه باوجود علائم افت قند و چه بدون علائم) لازم است مراحل زیر را برای درمان افت قند انجام دهید.
خوراکی مناسب برای درمان افت قند بخورید.
این خوراکی‌ها شامل:
- 4 حبه قند حل‌شده در نصف لیوان آب
- نصف لیوان آب‌میوۀ صنعتی (حاوی شکر)
- نصف لیوان نوشابۀ غیر رژیمی
- یک قاشق غذاخوری شکر یا عسل
15 دقیقه صبر کنید.
دوباره قند خون را اندازه بگیرید.
درصورتی‌که همچنان قند خونتان پایین بود دوباره یکی از خوراکی‌های مناسب برای درمان افت قند را بخورید.
بعداز اینکه قند به بالای 70 رسید، برای پیشگیری از افت قند دوباره، وعدۀ اصلی یا میان‌وعدۀ حاوی کربوهیدرات پیچیده مانند بیسکوئیت سبوس‌دار یا یک لقمۀ کوچک نان و پنیر میل کنید.
درصورتی که فرد افت قند شدید دارد یا به‌دلیل افت قند قادر به نوشیدن و خوردن خوراکی نیست یا بیهوش است، برای درمان افت قند لازم است از گلوکاگون استفاده کنید.
